تاریخچه ای از آناتومی انسان Human Anatomy
شناخت بدن انسان یکی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین شاخه‌های علوم پایه پزشکی است به‌طوری که در کلیه رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی تا حد نیاز درسی تحت عنوان کالبدشناسی (آناتومی) در نظر گرفته شده است. از ابتدای پیدایش این علم، آناتومی مورد توجه پزشکان بوده است و چون مشکلاتی ازنظر مذهبی و آداب و رسوم در تشریح بدن انسان وجود داشته، تشریح بر روی حیوانات به‌خصوص خوک و میمون صورت گرفته است. تنها کشوری که دانشمندان آن از این نظر تا حدودی آزادی عمل داشتند، ایران باستان بوده به‌صورتی که در کتب زرتشتی و اوستا به موبدان پزشک اجازه تشریح بدن محکومین به مرگ داده شده است.
واژه آناتومی ، از یک واژه یونانی به معنای to eat up یعنی بریدن چیزی به قسمتهای کوچکتر منشا گرفته است. در بیان آناتومی ، گفته می‌شوند که مطالعه ساختار بدن انسان است. البته بیشتر آناتومیت‌ها این را قبول ندارند چرا که آنان بیان می‌کنند این تعریف بدون در نظر گرفتن اعمال مربوط به قسمتهای مختلف بدن است بنابراین معنی دقیق آناتومی عبارتست از مطالعه ساختمان بدن و ربط آن به اعمال قسمتهای مختلف آن ساختمان.
مطالعه آناتومی به ۱۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی گردد که مصریان باستان آن را ثبت کرده اند. تاریخچه اولین مطالعات مربوط به آناتومی توسط وسالیوس که یک آناتومیست فلگمنی قرن شانزدهم می‌باشد، صورت گرفت. او توانست طرحهایی از قسمتهای مختلف بدن، با چشم غیر مسلح رسم کند. بقراط در قرن ۴ و ۵ قبل از میلاد مسیح جز اولین افرادی بود که به مطالعه آناتومی پرداخت و پایه هایی را برای فهم سیستم اسکلتی -عضلانی بنا کرد. بطور مثال در مورد تشریح استخوان جمجمه موفقیت بقراط بسیار کامل بوده اگر چه ضمن خدماتش دچار اشتباهاتی نیز شده است مثلاً مغز را بصورت یک مخاط می شناخته و معتقد بود در شریانها هم هوا وجود دارد. سپس ارسطو بر پایه تشریح حیوانات توانست بسیاری از ارگان ها و همینطور شریان ها و ورید ها را شناسائی کند. تشریح اولین جسد برای تحقیقات آناتومی در قرن ۴ قبل از میلاد مسیح توسط توسط Erasistratus و Herphilos بر روی قربانیان جنگ‌های فرقه ای اسکندر مقدونی انجام شد.
یکی دیگر از بزرگترین آناتومیست های یونان باستان جالینوس بود و به مطالعه عملکرد
ارگان ها بر اساس ترشحات بدن پرداخت. ولی به دلیل اینکه در این زمان جسد زیادی در
دسترس نبود، مطالعه وی بیشتر بر روی سگ انجام گرفت. با تکامل علوم طبیعی، علم
تشریح نیز رو به تکامل می رفت و در قرن شانزدهم بصورت یک علم کاملاً مستقل و
جداگانه درآمد. بنیانگذار علم تشریح آندراس وزالیوس (Andrias vsalius) می باشد، وی برای شناخت
اجزاء سازنده بدن انسان بطور دقیق از تشریح اجساد استفاده کرده است.
در سال ۲۵۰ میلادی در
زمان شاپور اول ساسانی، مرکز مکتب پزشکی جندی شاپور در شهر جندی شاپور در خوزستان
ایران ساخته شد و تا اواسط قرن چهارم هجری قمری آباد بود و بیمارستان بزرگ و
پزشکان آن شهرت فراوان داشتند و شماری از پزشکان آتن، اسکندریه، هندی، سریانی،
یهودی و چینی توسط شاپور اول به این مرکز دعوت شدند و در زمان انوشیروان این مرکز
دوباره رونق بسیار یافت و دانشکده پزشکی و بیمارستان به دستور انوشیروان تاسیس شد . اولین
نوشته طبی به زبان فارسی، کتاب هدایه المتعلمین فی الطب، تالیف ابوبکر ربیع بن
احمد اخوینی النجاری است که در باب تشریح بسیار جالب است.
از مشهورترین پزشکان دوران اسلامی، ابو بکر محمد بن ذکریای رازی است
که از نظرات بقراط و جالینوس و به طور کلی اطلاعات جندی شاپور پیروی می کرد. رازی
در کالبد شناسی بر روی میمون کار می کرد و مطالعاتی درباره وریدها، شرائین و قلب
انجام داد. پس از رازی برجسته ترین پزشکی که درباره تشریح مطلب نوشته است، علی بن
عباس مجوسی اهوازی بود و شهرت او به دلیل نگارش کتاب “الملکی”
که در مورد آناتومی و فیزیولوژی اعضاء بدن است و در کتاب های تاریخ پزشکی
اروپاییان به آن اشاره شده است ودر قرون وسطی نابغه ایرانی به نام بوعلی سینا کتاب
قانون در طب را نوشت که اطلاعات آناتومی زمان خودش را در آن گنجانده بود.
تألیف مجوسی و پزشکان پیشین موجب ایجاد آثار ابوعلی سینا شد که شاهکار او کتاب قانون در طب است. ابوعلی سینا ازجمله پزشکان مسلمان ایرانی بود که مطالعات خود را در کتاب قانون به رشته تحریر درآورد و تأثیر زیادی بر پزشکان اروپا و جهان گذاشت. این کتاب به زبان لاتین ترجمه شد و منبع تدریس آناتومی در رشته‌های پزشکی در دانشگاه‌های اروپا گردید. سپس ابن نفیس در قرن 13 کتابی نوشت که تا قرن 16 تأثیر زیادی بر تدریس پزشکی داشت. او به تشریح اجساد پرداخت و اتوپسی‌های زیادی انجام داد و اولین کسی بود که گردش خون ریوی را شرح داد.
در اروپا اولین بار در پایتخت
بلژیک(Blonga) افرادی به نام Luizzi و
Achillini در قرن 14 تا
16 به تشریح اجساد پرداختند. طراحی‌های زیادی نیز از بدن انسان صورت گرفت و افرادی
همچون لئوناردو داوینچی و رامبرانت به کشیدن تصاویر بدن انسان پرداختند.
در ایران دکتر مستقیمی به‌عنوان یکی از مجرب‌ترین اساتید تشریح، پس
از فراگیری این علم نزد دکتر بلر، به گسترش و پیشرفت علم تشریح در ایران کمک
شایانی کرد. این استاد به‌عنوان یک صاحب‌نظر در علم تشریح و مدل‌سازی اعضای بدن،
لقب پدر علم تشریح ایران را از آن خود نمودند.
در قرن 19 آناتومی پیشرفت زیادی کرد تا اینکه کتاب Gray’s Anatomy به رشته تحریر درآمد و به‌عنوان یک مرجع جهانی مشخص گردید.
هم‌اکنون آناتومی به دلیل زیرشاخه‌های بافت‌شناسی و جنین‌شناسی، تحت عنوان علوم تشریحی نام‌گذاری گردیده و با رشته‌هایی چون Molocular biology، Endocrinology و Radiology ارتباط تنگاتنگی برقرار کرده است.
گردآوری مطالب:دکتر بهشته ابوحمزه (استاد و مدیرگروه آناتومی دانشگاه علوم پزشکی ارتش) و محسن عسکری(دانشجوی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ارتش)
